رج و رجشمار
کیفیت فرش دستباف به میزان و تعداد گره‌هایی است که در مقیاسی معین بافته می‌شود و از آن با عنوان تراکم یاد می‌شود. تراکم یکی از نکات کلیدی برای تعیین کیفیت و ارزشمندی فرش دستباف است و رج یکی از مقیاس‌های اندازه‌گیری تراکم فرش دستباف است. این مقیاس اندازه‌گیری قدمتی به‌اندازه تاریخ بافت فرش در ایران دارد و جالب است بدانید که مفهوم آن با مقیاس اندازه‌گیری به نام ذرع درهم‌آمیخته است.
رج در فرش‌بافی تبریز به معنای گره است اما برای درک مفهوم رجشمار باید در ابتدا با مقیاس اندازه‌گیری ذرع آشنا شویم. تبریز ازجمله شهرهایی است که به داشتن فرش‌های نفیس دستباف مشهور است و مقیاس ذرع از تبریز وارد فرش‌های دستباف ایران شد. فرش‌بافان تبریزی برای تعیین تراکم بافت فرش ، تعداد گره‌های آن را در مقیاسی معین اندازه‌گیری می‌کنند و ذرع پایه و اساس این اندازه‌گیری است.
هر ذرع در تبریز معادل ۱۱۲ سانتی‌متر است. برای اندازه‌گیری تعداد گره‌های فرش از ۱۶/۱ ذرع استفاده می‌کنند ( ۱۱۲ سانتی‌متر بر ۱۶ تقسیم می‌شود که حاصل آن ۷ سانتی‌متر است ) یعنی در فرش تبریز ، تعداد گره را در هر ۷ سانتی‌متر شمارش می‌کنند. بنابراین در فرش‌بافی ، هر رجشمار تبریز ( فرش‌های ترکی بافت ) معادل ۷ سانتی‌متراست و هرچقدر تعداد گره در این هفت سانتی‌متر بیشتر باشد به همان میزان فرش از تراکم بالاتری برخوردار است و در نتیجه فرشی نفیس و ارزشمندتر خواهد بود.
نحوه شمارش رج
محاسبه تعداد گره‌های فرش کار چندان سختی نیست برای این منظور کافی است تا از یک خط کش در قسمت پشت فرش استفاده کنید و با دقت تعداد گره‌ها را در ۷ سانتی‌متر شمارش کنید ؛ فرش با زبان خودش به شما خواهد گفت که تا چه اندازه نفیس است. این شمارش می‌تواند در طول و عرض فرش صورت گیرد اما ازآنجاکه فرش بصورت عرضی بافته می‌شود بهتر آن است که شمارش رجشمار هم در عرض فرش انجام شود. به یاد داشته باشید که هرچه تعداد رجشمار در بخش‌های مختلف فرش برابر باشد کیفیت و یکدستی بافت فرش بیشتر است.
رجشمار فرش تبریز
همان‌طور که گفته شد تعداد رج (گره) در هر رجشمار نشان‌دهنده ریزبافت و یا درشت‌بافت بودن فرش است. در فرش‌های درشت‌بافت تعداد گره کمتری در هفت سانتی‌متر بافته می‌شود و میزان رجشمار کمتر از ۴۰ گره است در نتیجه فرش تراکم پایین‌تری داشته و از ارزشمندی آن نسبت به فرش ریزبافت کاسته می‌شود.
این میزان برای فرش‌های نیمه ریزبافت بین ۴۰ تا ۶۰ گره است و برای فرش‌های بسیار نفیس به بیش از ۶۰ گره در رجشمار می‌رسد. در فرش‌های ریزبافت بدلیل تراکم بالا ، بافنده فرش از قلاب‌های خاصی استفاده می‌کند و گره‌های فرش را می‌بافد که به گره‌های متقارن و ترکی معروف هستند.
انواع رجشمار در فرش تبریز
فرش تبریز معمولا با استفاده از الیاف پشم و ابریشم بافته می‌شوند و به فرش‌های تراکم بالا شهرت دارند. تراکم فرش تبریز را می‌توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد :
- ۲۵ × ۲۵ : از انواع ارزان فرش دستباف به حساب می‌آیند و برای عرضه به بازار در نظر گرفته می‌شوند.
- ۳۰ × ۳۰ : ازجمله فرش‌های دستباف معمولی تبریز هستند که این روزها کمتر بافته می‌شوند.
- ۳۵ × ۳۵ : این نوع از فرش‌های تبریز بیشتر موردتوجه کشورهای اروپایی است.
- ۴۰ × ۴۰ ، ۵۰ × ۵۰ ، ۶۰ × ۶۰ و بالاتر از این اعداد به عنوان فرش‌های نفیس ریزبافت تبریزی به شمار می‌آیند که در بافت آنها از الیاف ابریشم استفاده می‌شود.
